Bu yazımda kurumların yaygınca kullandığı ya da kullanmaya başladığı iletişim araçları olan video konferans sistemlerine ve alt bileşenlere değinmek istiyorum.
Video Konferans – Tarihçe
Video konferans sistemleri yıllardır kullanılmakta ama isterseniz amacına ve tarihçesine kısaca bir göz atalım. Video konferans ve görüntülü görüşme ihtiyacı sizlerin de tahmin edebileceğiniz gibi farklı yerlerde bulunan kişilerin birbirleri ile iletişim halinde olmasını sağlamak için ortaya çıkmıştır. İlk görüntülü görüşme konsepti 1800 lü yılların sonu, 1900 lerin başında görülmüştür. Aşağıda 1900 lü yıllarda görüntülü görüşmenin bir tasvirini görebilirsiniz:
Daha sonra bu kavram televizyonun icadı ile konsept olmaktan çıkmış, 1930’lu yıllarda Almanya’da iki televizyon yayınının karşılıklı olarak koaksiyel kablolar veya UHF/VHF radyo dalgaları aracılığı ile iletilmesi ile ilk şehirler arası deneysel görüntülü görüşmenin temelleri atılmıştır.
Takdir edeceğiniz üzere bu yöntem o zamanın teknolojileri ile çok pahalıya mal olmakta ve NASA’nın insanlı uzay görevleri gibi çok niş alanlarda kullanılmaktaydı.
Sonraki yıllarda gelişen teknoloji ve dijital iletişimde bant genişliklerinin artması (ISDN teknolojisinin yaygınlaşması) ve video sıkıştırma teknolojilerinin gelişimi ile görüntülü görüşme yaygınlaşmaya başladı. 1980 li yıllarda artık uzaktan eğitim, teletıp gibi uygulamalar görüntülü görüşmeler ile yapılmaya başlanmıştı.
Fakat o yıllarda da maliyetler çok yüksekti, dolayısı ile görüntülü görüşme yapabilen ekipmanlar çok yaygın değildi ve sistemler arası uyumluluk sorunları baş göstermişti.
1990’lı yıllara gelindiğinde artık IP temelli sistemler çıkmaya başlamış ve daha iyi video sıkıştırma algoritmaları geliştirilmişti. Artık görüntülü görüşme son kullanıcıya kadar yaygınlaşmaya başlamıştı. Hatırlayanlar olacaktır, Windows 95 ile gelen NetMeeting uygulaması ile Internet üzerinden görüntülü görüşme yapabiliyorduk.
2000’li yıllarda Skype ile tanıştık ve hem seste hem de görüntüde oldukça tatmin edici kalitede karşı taraf ile görüntülü görüşme yapabiliyorduk.
Tabi bu sırada donanım tabanlı video konferans cihazları da piyasada yerini almıştı. Henüz CIF, 4CIF çözünürlükte yapılabilen görüşmeler IP ya da ISDN tabanlı cihazlar ile yapılabiliyordu.
2000li yılların ortalarında HD görüntü kalitesinin yaygınlaşması ile Lifesize, Polycom gibi üreticiler HD görüntü kalitesini sunan video konferans sistemlerini tanıttı ve yüksek çözünürlüklü cihazlar hayatımıza girmiş oldu.
2006 yılında Cisco video konferans konseptinde yeni bir kulvar açarak Telepresence sistemlerini duyurdu. Göz temasının korunduğu, kişi boyutlarının birebir karşıya iletildiği ve özel oda tasarım gereksinimleri olan bu sistemler ile yapılan görüşmeler karşı tarafın sanki fiziksel olarak aynı odadaymış gibi hissedilmesine olanak sağlıyordu.
2007 yılında ülkemizde kamuda kullanılmak üzere birkaç tane Telepresence sistemi kurulmuştu, aşağıda bunlardan bir tanesinin kurulum ve bağlantı testlerinde çektiğim bir fotoğrafı görebilirsiniz (o zamanlar gençtik tabi 🙂 )
O günlerden günümüze geldiğimizde görüntülü görüşme ve video konferans teknolojilerinin bulut teknolojileri ve mobilite ile birleşmesi ile kullanıcıların merkez yatırımı yapmadan ve akıllı telefon, tablet gibi mobil cihazlar ile her yerde görüntülü görüşme ve video konferans yapabilmesi mümkün oldu.
Bu kadar tarihçeden sonra isterseniz video konferans sistemlerinin bileşenlerine göz atalım.
Merkez Altyapı Birimleri
Çağrı Yönlendirme Birimi (H.323 Gatekeeper veya SIP Registrar)
Video konferans sistemlerini IP telefon sistemleri gibi düşünebiliriz. Dolayısı ile cihazların çağrı yapabilmesi için santral gibi bir donanıma ihtiyaçları vardır. Bu cihazda basitçe, ilgili video konferans cihazlarının IP adresi ve aranacağı numara eşleştirmesi yapılır. Bir video konferans cihazından ilgili numara arandığında video konferans cihazı numarayı önce santral birimine sorar, daha sonra santralin yardımı ile çağrı kurulmuş olur.
Çoklu Konferans Ünitesi (Multipoint Conferencing Unit – MCU)
3 ya da daha fazla katılımcılı konferanslarda her bir katılımcının görüntüsünü alıp, işleyip diğer katılımcıların görüntülerini de birleştirilmiş bir şekilde katılımcı cihazına gönderen ünitedir. Prensip olarak ses ve video mixing işlemi yapar. Aşağıda örnek bir video konferans görüntüsünü bulabilirsiniz:
Bu görüntü düzeni farklı biçimlerde (her katılımcı eşit boyutta matris halinde, tüm ekranda sadece aktif konuşmacı vb.) de olabilir.
Rezervasyon, Kaynak İzleme ve Raporlama
Bu birimde ise ileriye dönük toplantılar için kaynakları (uç cihaz ve MCU gibi) önceden rezerve etme, cihazların anlık durumları, hata bilgileri, konferans ile ilgili bilgiler (ortalama süre, katılımcı sayısı, paket kaybı vs.) bulunur. Cihazlar ile ilgili raporlar, uzaktan güncelleme gibi fonksiyonlar da bulunabilir.
Güvenli Erişim (Firewall Traversal) Sistemleri
Video konferans sistemlerin Internet üzerinden başka kişiler/kurumlar ile görüşme yapabilmesini sağlayan sistemlerdir. Aynı zamanda internete bağlı mobil cihazlara kurulan video konferans yazılımlarının da LAN içerisinde bulunan Gatekeeper ya da SIP Registrar’a güvenli bir şekilde kayıt olabilmesini ve video konferansa katılabilmesini sağlarlar.
Video konferans şebekesi büyüklüğüne ve farklı üreticilerin çözümlerine göre bu yukarıda saydığım bileşenlerin bazıları olmayabilir ya da fonksiyonları birleştirilmiş cihazlar şeklinde de bulunabilir.
Kayıt ve Yayın Sunucuları
Bir görüntülü görüşmeyi kaydetmek ve canlı olarak izletmek için kullanılan yazılımsal/donanımsal sunuculardır. Genel konsept olarak mevcut video konferansa dinleyici olarak bir katılımcı gibi dahil olup görüntü, ses ve paylaşılan içeriği kaydederler. Bazı üreticilerde bu fonksiyon MCU üzerinde bir modül olarak da sunulabilir.
Uç Birimler
Uç birimler kullanıcıların görüntülü görüşme ve video konferans yapabilmesini sağlayan donanım ve yazılımlardan oluşmaktadır. Bunları kısaca şu alt başlıklara ayırabiliriz:
1. Kodekler ve Kompakt Sistemler
Bu tür sistemler genelde hali hazırda bulunan ekranlara (LCD TV, Projeksiyon cihazı vb.) takılan cihazlardır. Kendi üzerlerinde sesi ve görüntüyü IP paketlerine çeviren kodek ünitesi, kamera ve dahili ya da harici mikrofona sahiptirler. Aşağıda örnek olarak Cisco Webex Room Kit‘i görebilirsiniz:
2. Tümleşik Sistemler
Bu sistemlerde ek olarak 1 veya 2 adet ekran mevcuttur. Genelde kendi ayakları üzerinde durur ya da duvara monte edilebilir. Cihazlar görüşme esnasında değilken toplantılarda sunum yansıtma vs. için de kullanılabilir. Aşağıda örnek olarak Huawei RP200‘ü görebilirsiniz:
3. Telepresence Sistemler
Bu sistemlerden yukarıda biraz bahsetmiştik, video konferanstan ziyade insanların sanki aynı odada karşılıklı bulunuyor gibi hissetmesi için gerekli donanımlara (daha büyük ekranlar, daha çok mikrofon ve hoparlör setleri, çoklu kamera kümeleri vb.) sahiptir. Genelde 3 ekranlı sistemler olmasına rağmen CxO odaları ve küçük boyutlu odalar için tek ekranlı modelleri de mevcuttur. Aşağıda Polycom Realpresence Immersive ürününü görebilirsiniz:
4. Video Konferans Yazılımları
Toplantı odaları dışında kullanıcıların kendi cihazları (PC, Laptop, Tablet, Akıllı Telefon vb.) üzerinden bireysel olarak toplantılara katılmasını sağlayan yazılımsal çözümlerdir. Genelde cihazlara kurulan yazılımlar olduğu gibi WebRTC kullanan çözümler de bulunmaktadır. Cihazların mevcut kamera mikrofon ve hoparlörlerini kullanırlar. Çözünürlük ve kalite olarak görece düşük bir deneyim sunarlar, fakat mobilite ile her yerden toplantıya katılım avantajı mevcuttur. Örnek olarak Cisco Jabber’ı verebiliriz.
Bulut Çözümleri
Yukarıda anlattığım altyapı sistemlerin kullanıcı tarafında değil de bulutta olduğu, genelde aylık ya da yıllık abonelik bazlı hizmet veren servisler de mevcuttur. Bu servislerde uç birimler olarak genelde yazılım tabanlı çözümler bulunurken bazılarında kendi donanımsal cihazlarınızı da kullanmanıza olanak sunabilirler. Bu tür çözümlere örnek olarak da ezTalks, Blue Jeans, Zoom gibi üreticilerin çözümlerini sayabiliriz.